Historia Archidiecezji Warmińskiej
Diecezja warmińska została założona 29 lipca 1243 roku jako jedna z czterech diecezji pruskich. Na jej obszarze wydzielono terytorium stanowiące uposażenie biskupa i kapituły katedralnej, które zaczęto nazywać dominium warmińskim lub Warmią. Anzelm, pierwszy biskup warmiński, wybrał ziemie położone w środku diecezji, zamieszkane przez plemiona Warmów, Natangów i Galindów. Obejmujące trzecią część całej powierzchni (4249 km2), dominium składało się z dziesięciu komornictw. Siedmioma (z siedzibami w Barczewie, Braniewie, Dobrym Mieście, Jezioranach, Lidzbarku Warmińskim, Ornecie i Reszlu) zarządzali sami biskupi, zaś trzema (z siedzibami we Fromborku, Olsztynie i Pieniężnie) – kapituła katedralna. Oprócz wymienionych miast założono jeszcze dwa, Biskupiec i Bisztynek, oraz około pięciuset wsi.
Historyczna diecezja warmińska przez 223 lata (do drugiego pokoju toruńskiego) pozostawała pod rządami państwa krzyżackiego. W 1466 roku tylko terytorium należące do biskupa i kapituły (wspomniane dominium), a także okolice Tolkmicka i Elbląga zostały włączone do Polski, a 306 lat później – w wyniku I rozbioru Polski – do państwa pruskiego i niemieckiego. Mieszkali tu początkowo Prusowie i Niemcy, a od połowy XV wieku także Polacy. Podział ten jednak nie odpowiada dzisiejszym kategoriom narodowościowym, dlatego tutejsi mieszkańcy są nazywani po prostu Warmiakami. Ten stan rzeczy zmienił się ponownie po drugiej wojnie światowej.
Stolicą biskupią było początkowo Braniewo; w 1341 roku przeniesiono ją na krótko do Ornety, a od 1350 roku – na 445 lat – do Lidzbarka Warmińskiego. To miasto ze wspaniałym zamkiem stanowi rodzaj odbicia wszystkich ważniejszych wydarzeń na Warmii. Tutaj skupiała się centralna administracja biskupstwa, stanowiono prawo, odbywano sądy, rozwijano życie kulturalne i dyplomatyczne. Drugi ośrodek władzy świeckiej znajdował się we Fromborku, gdzie mieściła się siedziba warmińskiej kapituły katedralnej powołanej do życia w 1260 roku. W latach 1329-1388 na fromborskim wzgórzu wzniesiono wspaniałą katedrę – perłę gotyku ceglanego – i całości nadano piękną nazwę: Castrum Dominae Nostrae (Gród Naszej Pani), po niemiecku – Frauenburg. Przez wieki świątynia była rozbudowywana i upiększana. Wstawiono do niej barokowe ołtarze. Z gotyckich sklepień zwisa sześć kardynalskich kapeluszy i srebrzystobiała tiara – na pamiątkę pięciu biskupów warmińskich, którzy później zostali powołani do kolegium kardynalskiego, oraz humanisty Eneasza Silwiusza Piccolominiego – biskupa nominata wyniesionego na stolicę Piotrową jako Pius II. Na jednym z filarów po lewej stronie nawy środkowej znajduje się tablica pamiątkowa poświęcona Mikołajowi Kopernikowi, kanonikowi fromborskiemu, który po śmierci w 1543 roku znalazł tu miejsce wiecznego spoczynku. W czasie badań archeologicznych, które przeprowadzono w 2004 i 2005 roku, odnaleziono czaszkę, która najprawdopodobniej należy do wybitnego astronoma. Jeżeli ta hipoteza zostanie potwierdzona, znaczenie Fromborka wzrośnie.
Diecezja warmińska miała też swoją stolicę kulturalną – Ateny Północy. Na taką nazwę zasłużyło Braniewo, najstarsze miasto na Warmii, które od XIV wieku należało do Związku Hanzeatyckiego. W 1565 roku bp Stanisław Hozjusz sprowadził do niego jezuitów, którzy zorganizowali pierwsze w Polsce kolegium, seminarium duchowne i alumnat papieski, przygotowywujący misjonarzy dla krajów skandynawskich i ruskich. W 1589 roku założono tu także drukarnię. Wydawano w niej druki urzędowe, księgi liturgiczne, dzieła teologiczne, polemiczne, historyczne, dewocyjne i panegiryczne oraz podręczniki szkolne. W XIX wieku na bazie poprzednich uczelni utworzono Liceum Hosianum, do którego klerycy udawali się tylko na wykłady, a formację kapłańską zdobywali we własnym budynku seminaryjnym.
Mapa Świętej Warmii
Podstawową komórkę życia religijnego i społecznego w diecezji stanowi jednak parafia. Dobrze uświadamiali to sobie pierwsi właściciele ziemi wchodzącej w skład diecezji warmińskiej: Krzyżacy, biskup, kapituła i osoby prywatne. Pierwsze świątynie wznoszono już pod koniec XIII wieku. Około 50 kościołów erygowano w dominium w pierwszej połowie XIV wieku. W części krzyżackiej budowa obiektów sakralnych wiązała się ściśle z procesami kolonizacyjnymi i trwała aż do końca XV wieku. Ogólnie można powiedzieć, że przed 1525 rokiem w całej diecezji (a nie tylko dominium) funkcjonowało – dłużej lub krócej – około 272 kościołów parafialnych, filialnych i kaplic. Największe zmiany w sieci parafialnej spowodowała reformacja. W 1525 roku na protestantyzm przeszła część diecezji podległa świeckiej władzy zakonu krzyżackiego, a także mniejsze terytoria od strony zachodniej, w rejonie Tolkmicka i Elbląga, które od 1466 roku należały do Polski. Katolicyzm utrzymał się jedynie na terenie należącego do Polski dominium warmińskiego. Na podstawie protokołów powizytacyjnych można ustalić, że po 1550 roku w diecezji warmińskiej działały 74 parafie oraz 19 kościołów filialnych i zasadniczo ten stan utrzymał się do 1772 roku. W XVII i XVIII wieku wzniesiono kilka kaplic oraz – co ma ogromne znaczenie dla życia religijnego – zbudowano nowe kościoły pielgrzymkowe. Sanktuaria maryjne znajdują się w Gietrzwałdzie, Świętej Lipce, Stoczku i Krośnie. Kult Krzyża Świętego rozpowszechnił się w Chwalęcinie, Braniewie i Międzylesiu. Dwa kościoły są uświęcone szczególnym nabożeństwem Najświętszego Sakramentu (Głotowo i Bisztynek). Ponadto rzesze pątników podążały do sanktuariów ku czci świętych, m.in. do Tłokowa (św. Roch) i Barczewa (św. Antoni). Charakterystyczną formą religijności Warmiaków były “łosiery” definiowane jako “śluby poczynione w dawnych czasach przez mieszkańców wiosek w przypadku aktualnego lub grożącego nieszczęścia. W ślubie tym cała wioska podejmowała zobowiązanie do odbywania co roku w określonym dniu procesyjnej pielgrzymki do kościoła, gdzie znajdował się patron – chroniący od odpowiedniej klęski czy choroby” (ks. Władysław Piwowarski). Z podobnych motywów wznoszono również kapliczki i krzyże przydrożne. Wojciech Kętrzyński pisał: “Tutaj (…) wszędzie spotkasz przy drogach, domach i we wsiach krzyże, Boże Męki, kapliczki, a wśród lasów zawieszone lub przybite do drzew obrazy Matki Boskiej”. Warmińskie sanktuaria miały i mają najczęściej charakter lokalny, ale niektóre, jak Gietrzwałd (objawienia Matki Bożej w 1877 roku) i Święta Lipka, zdobyły popularność także poza granicami diecezji.
Wśród dawnych świątyń warmińskich szczególną wartością historyczną, artystyczną i religijną odznacza się kolegiata dobromiejska, przy której – z przerwą spowodowaną jej rozwiązaniem w latach 1810-1960 – mieści się druga kapituła. Kościół ten ma 60 m długości, sklepienie gwiaździste, ołtarz główny wzorowany częściowo na ołtarzu katedry wawelskiej i rokokową chrzcielnicę. W XVII i XVIII wieku wzniesiono barokowe kościoły w wymienionych sanktuariach maryjnych oraz Głotowie. Najpiękniejsza świątynia z tego okresu znajduje się w Świętej Lipce. Otoczona jest krużgankami i ma słynne w Europie organy.
Przy kościołach parafialnych zakładano instytucje społeczne: szkoły, szpitale, przytułki i bractwa. Na Warmii – jak w żadnej części Polski – szkoły istniały w każdej parafii. Niektóre z nich, zwłaszcza miejskie, miały stosunkowo wysoki poziom i przygotowywały do dalszej nauki w kolegiach jezuickich w Braniewie lub Reszlu. Z dobrodziejstw nauczania korzystały także dziewczęta, co w dawnych wiekach należało do rzadkości. Szpitali i przytułków było w latach 1525-1772 około 30, z czego około 10 we wsiach. Schronienie i opiekę znajdowali tu ludzie starsi, chorzy, biedni, ułomni, sieroty i wdowy. Od 1600 roku zakładano apteki i zatrudniano lekarzy. Pogłębianiu życia religijnego ludzi świeckich oraz prowadzeniu akcji charytatywnej sprzyjały liczne bractwa na cześć: Pana Jezusa (8), Najświętszej Maryi Panny (38), świętych (29) i stanowe (29). Przy kolegiach jezuickich działały sodalicje mariańskie.
Kościół warmiński przez cały czas prowadził misje zewnętrzne. Od XVII wieku koncentrowały się one na terenie Prus Książęcych, w tzw. diasporze. W 1617 roku biskupi warmińscy otrzymali tytuł administratorów diecezji sambijskiej. Trzy lata wcześniej rozpoczęto budowę kościoła w sprotestantyzowanym Królewcu. Ośrodkiem misyjnym w Prusach była też wspominana Święta Lipka. W drugiej połowie XVII wieku wzniesiono świątynię w Tylży, gdzie mieszkali flisacy spławiający Niemnem drewno i inne towary. Oprócz trzech placówek założonych w diasporze sensu stricto istniały jeszcze trzy kościoły ulokowane w Prusach Królewskich: w Elblągu, Tolkmicku i Kadynach. Najwięcej jednak katolickich ośrodków duszpasterskich w części protestanckiej powstało w drugiej połowie XIX i na początku XX wieku. Podyktowane to było napływem polskich osadników i robotników sezonowych oraz żołnierzy wyznania katolickiego. W 1927 roku parafii w diasporze było już około 40. Na ich liczbę miały też wpływ nowe regulacje granic diecezji (1821, 1854, 1859, 1922, 1936). W 1939 roku w diecezji warmińskiej, liczącej 175 parafii, mieszkało 311 000 katolików (co stanowiło 14% ogółu mieszkańców).
Pod koniec XIX wieku Kościół przyczynił się też do wzniesienia nowoczesnych szpitali w Olsztynie, Biskupcu, Braniewie, Fromborku, Dobrym Mieście, Malborku, Pieniężnie, Reszlu, Ornecie i największego – szpitala św. Elżbiety w Królewcu. Prowadził też nowoczesne szkoły zawodowe, przedszkola i żłobki. Do działalności społecznej i charytatywnej włączyły się przede wszystkim zgromadzenia zakonne. W latach 1525-1772 na Warmii prowadziły działalność tylko dwa zakony męskie: jezuici i bernardyni oraz jedno zgromadzenie żeńskie – Siostry Świętej Katarzyny (założone w Braniewie przez Reginę Protmann), które włączyły się w pracę charytatywną i oświatową, ofiarnie wspierając miejscowe duchowieństwo. W pierwszej połowie XIX wieku władze pruskie skasowały klasztory jezuitów i bernardynów. Jednak już po 1859 roku swoje domy otworzyły szarytki i elżbietanki. Po pierwszej wojnie światowej diecezja mogła odbudować inne ośrodki zakonne. Do duszpasterstwa włączyli się wówczas franciszkanie, werbiści, pallotyni, redemptoryści, jezuici i sercanie.
Rozwój życia religijnego oraz społecznego i kulturalnego przerwała druga wojna światowa. Teren diecezji warmińskiej opuściła ludność rodzima, Warmiacy i Mazurzy, która przez wieki zapewniała ciągłość historyczną Warmii. Wpływ na to miały rozkazy miejscowych władz niemieckich, strach przed rosyjskimi czołgami, a później wrogie nastawienie polskich władz komunistycznych. Około 20 księży zostało zamordowanych w pierwszych miesiącach 1945 roku przez żołnierzy Armii Czerwonej. Polski Komitet Narodowościowy działający w Olsztynie odmówił obywatelstwa polskiego bp. Maksymilianowi Kallerowi i zmusił go do opuszczenia Polski. Podobnie postąpiono z innymi duchownymi-Warmiakami. Kard. August Hlond mianował administratorem apostolskim diecezji warmińskiej ks. prał. Dr. Teodora Benscha, który przeniósł kurię biskupią z Fromborka do Olsztyna. Miejsce autochtonów zaczęli powoli zajmować przybysze z Wileńszczyzny i Grodzieńszczyzny oraz Lwowskiego, Przemyskiego, Warszawskiego i Białostockiego. Razem z nimi przyjeżdżali duszpasterze. Powoli następowała odbudowa gospodarki i kultury, a często dokonywało się to w ramach nowych struktur parafialnych. Diecezji udało się powołać wszystkie instytucje potrzebne do właściwego funkcjonowania: kurię i sąd biskupi oraz niższe seminaria duchowne (rozwiązane przez władze komunistyczne w 1952 roku). W 1949 roku reaktywowano wyższe seminarium duchowne, najpierw przy ul. Mariańskiej, potem po zabraniu tego budynku przez Urząd Miejski – przy pl. Bema 2, a od 1991 roku w Redykajnach. W 1951 roku reaktywowano kapitułę katedralną, a dziewięć lat później – pierwszą kapitułę kolegiacką. W 1979 roku erygowano Instytut Historyczno-Pastoralny, skupiający diecezjalne uczelnie teologiczne, a w 1999 roku na jego bazie powstał Wydział Teologii w ramach nowo utworzonego Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego.
W celu usprawnienia duszpasterstwa ciągle powiększano liczbę dekanatów i parafii. Księża i wierni włożyli wiele trudu w odbudowę zniszczonych świątyń. Pojawił się też problem przejmowania budynków poewangelickich w związku ze zmianą struktury wyznaniowej tutejszej ludności. Lata powojenne są jednak naznaczone krzyżem ucisku ze strony struktur socjalistycznego państwa wrogiego religii. Władze administracyjne dążyły do ograniczenia wpływów Kościoła. Rozwiązano stowarzyszenia katolickie i Caritas, usunięto lekcje religii ze szkół. Kilkunastu księży osadzono w więzieniach, innych inwigilowano i szantażowano. 26 stycznia 1951 roku usunięto brutalnie ks. Teodora Benscha i jego wikariusza generalnego ks. Mieczysława Karpińskiego. Rada Konsultorów wybrała na rządcę diecezji ks. Wojciecha Zinka. Początkowo był on tylko administratorem, a sześć miesięcy później, po reaktywowaniu kapituły katedralnej, został wybrany wikariuszem kapitulnym. Niestety i z nim władze państwowe postąpiły brutalnie. 3 października 1953 roku został aresztowany i uwięziony. Na jego miejsce kapituła wybrała – narzuconego przez czynniki państwowe – ks. prof. Stefana Biskupskiego.
Pewien przełom w stosunkach państwo – Kościół nastąpił w 1956 roku. Diecezja warmińska otrzymała wówczas nowego ordynariusza w osobie ks. bp. Tomasza Wilczyńskiego. Nominację tę wystawiła Stolica Apostolska już w 1951 roku, ale rząd PRL nie pozwolił objąć biskupstwa. Możliwość taka pojawiła się dopiero po wydarzeniach październikowych.
Bp Tomasz Wilczyński był pierwszym powojennym rządcą diecezji, który miał sakrę. Odznaczał się dużą aktywnością, a co najważniejsze – odważnie i bezkompromisowo występował w obronie praw ludzi wierzących. Znane są jego słynne wystąpienia po likwidacji kaplicy w Sanatorium Przeciwgruźliczym w Olsztynie (maj 1965). Działo się to przecież w roku przygotowań do Millenium Chrztu Polski. Sam biskup tych uroczystości nie doczekał. Zmarł na atak serca 5 sierpnia 1965 roku. Kolejnym wikariuszem kapitulnym został sufragan warmiński bp Józef Drzazga. Nominację papieską na administratora otrzymał dopiero po dwóch latach, 25 maja 1967 roku, a pełnoprawnym biskupem warmińskim został 28 czerwca 1972 roku. Tego samego dnia diecezję warmińską podporządkowano metropolii warszawskiej. Wcześniej (od 1929 roku) należała do metropolii wrocławskiej. Następnym biskupem warmińskim był Józef Glemp. Pracował tutaj tylko dwa lata, ale były one bardzo owocne. Udało mu się zaktywizować laikat, rozwinąć kult św. Wojciecha, zreorganizować studia teologiczne. Przedostatni biskup, Jan Obłąk, był świetnym znawcą tych ziem i opublikował wiele artykułów mówiących o przeszłości diecezji warmińskiej. Ster diecezji objął w podeszłym wieku i dlatego rządził bardzo krótko – trzy lata. W 1985 roku otrzymał do pomocy sufragana chełmińskiego bp Edmunda Piszcza, który w 1988 roku został 49. ordynariuszem warmińskim. 25 marca 1992 roku Stolica Apostolska w ramach reorganizacji Kościoła w Polsce podzieliła diecezję warmińską na archidiecezję warmińską i diecezje elbląską i ełcką. 30 maja 2006 roku papież Benedykt XVI nowym arcybiskupem metropolitą warmińskim ustanowił Wojciecha Ziembę, absolwenta Wyższego Seminarium Duchownego “Hosianum” w Olsztynie. Wcześniej pełnił urząd biskupa ełckiego i arcybiskupa metropolity białostockiego. Jako zawołanie biskupie obrał słowa: Dives in misericordia Deus (Bóg bogaty w miłosierdzie).
Papież Jan Paweł II w czasie pobytu w Olsztynie w czerwcu 1991 roku powiedział: “Warmia była zawsze wierna Bogu i Kościołowi katolickiemu zasługując na zaszczytne miano Świętej Warmii. Świadczą o tym liczne kościoły, kaplice i krzyże przydrożne, kult Męki Pańskiej, a przede wszystkim cześć oddawana Matce Najświętszej w Gietrzwałdzie, Świętej Lipce, Krośnie i Stoczku Warmińskim”.
ks. kan. prof. dr hab. Andrzej Kopiczko
Patroni Archidiecezji Warmińskiej
Patroni główni
[av_partner columns=’2′ heading=” size=’no scaling’ border=’av-border-deactivate’ type=’grid’ animation=’slide’ navigation=’arrows’ autoplay=’false’ interval=’5′ custom_class=’patroni-grid’]
[av_partner_logo id=’5793′ hover=’Święty Andrzej Apostoł’ link=’manually,#swiety-andrzej-apostol’ linktitle=” link_target=”]
[av_partner_logo id=’5801′ hover=’Święty Wojciech’ link=’manually,#swiety-wojciech’ linktitle=” link_target=”]
[/av_partner]
Patroni drugorzędni
[av_partner columns=’2′ heading=” size=’no scaling’ border=’av-border-deactivate’ type=’grid’ animation=’slide’ navigation=’arrows’ autoplay=’false’ interval=’5′ custom_class=’patroni-grid’]
[av_partner_logo id=’5800′ hover=’Święty Brunon Bonifacy z Kwerfurtu’ link=’manually,#swiety-brunon’ linktitle=” link_target=”]
[av_partner_logo id=’5802′ hover=’Święty Andrzej Bobola’ link=’manually,#swiety-andrzej-bobola’ linktitle=” link_target=”]
[/av_partner]
Święty Andrzej Apostoł
Św. Andrzej pochodził z Betsaidy nad Jeziorem Galilejskim (por. J 1, 44), ale mieszkał w domu teściowej swego starszego brata, św. Piotra, w Kafarnaum (por. Mk 1, 21. 29-30). Był – jak św. Piotr – rybakiem. Początkowo był uczniem Jana Chrzciciela. Pod jego wpływem poszedł za Chrystusem, gdy Ten przyjmował chrzest w Jordanie. Andrzej nie tylko sam przystąpił do Chrystusa, ale przyprowadził także św. Piotra, swojego brata: “Nazajutrz Jan znowu stał w tym miejscu wraz z dwoma swoimi uczniami i gdy zobaczył przechodzącego Jezusa, rzekł: “Oto Baranek Boży”. Dwaj uczniowie usłyszeli jak mówił, i poszli za Jezusem. Jezus zaś odwróciwszy się i ujrzawszy, że oni idą za Nim, rzekł do nich: “Czego szukacie?” Oni powiedzieli do Niego: “Rabbi – to znaczy: Nauczycielu – gdzie mieszkasz?” Odpowiedział im: “Chodźcie, a zobaczycie”. Poszli więc i zobaczyli, gdzie mieszka, i tego dnia pozostali u Niego. Było to około godziny dziesiątej. Jednym z dwóch, którzy to usłyszeli od Jana i poszli za Nim, był Andrzej, brat Szymona Piotra. Ten spotkał najpierw swego brata i rzekł do niego: “Znaleźliśmy Mesjasza” – to znaczy: Chrystusa. I przyprowadził go do Jezusa” (J 1, 35-41). Andrzej był pierwszym powołanym przez Jezusa na apostoła uczniem.Apostołowie Andrzej, Jan i Piotr nie od razu na stałe połączyli się z Panem Jezusem. Po pierwszym spotkaniu w pobliżu Jordanu wrócili do Galilei do swoich zajęć. Byli rybakami zamożnymi, skoro mieli własne łodzie i sieci. Tam ich Chrystus po raz drugi wezwał i odtąd pozostaną z nim aż do Jego śmierci i wniebowstąpienia. Spotkanie nad Jeziorem Genezaret i powtórne wezwanie przekazał nam św. Mateusz: “Gdy (Jezus) przechodził obok Jeziora Galilejskiego, ujrzał dwóch braci, Szymona, zwanego Piotrem i brata jego, Andrzeja, jak zarzucali sieć w jezioro: byli bowiem rybakami. I rzekł do nich: “Pójdźcie za Mną, a uczynię was rybakami ludzi”. Oni natychmiast zostawili sieci i poszli za nim” (Mt 4, 18-20). Św. Łukasz dorzuca szczegół, że powołanie to łączyło się z cudownym połowem ryb (Łk 5, 1-11). Tak więc Pan Jezus niezwykłym cudem chciał umocnić w swoich pierwszych uczniach wiarę w siebie, że jest naprawdę tym, za kogo się podaje.W Ewangeliach św. Andrzej występuje jeszcze dwa razy. Kiedy Pan Jezus przed cudownym rozmnożeniem chleba zapytał Filipa: “Skąd kupimy chleba, aby oni się posilili?” – św. Andrzej, brat Szymona Piotra, rzekł do Niego: “Jest tu jeden chłopiec, który ma pięć chlebów jęczmiennych i dwie ryby, lecz cóż to jest dla tak wielu?” (J 6, 5. 9). I jeszcze raz występuje św. Andrzej, kiedy pośredniczy, aby poganie także mogli ujrzeć Chrystusa i z nim się zetknąć bezpośrednio: “A wśród tych, którzy przybyli, aby oddać pokłon (Bogu) w czasie święta byli też niektórzy Grecy. Oni więc przystąpili do Filipa, pochodzącego z Betsaidy, i prosili go mówiąc: “Panie, chcemy ujrzeć Jezusa”. Filip poszedł i powiedział Andrzejowi. Z kolei Andrzej i Filip poszli i powiedzieli Jezusowi” (J 12, 20-22). Chodziło w tym wypadku o prozelitów.W spisie Apostołów wymieniany jest na drugim (Mt i Łk) lub czwartym (Mk) miejscu. Przez cały okres publicznej działalności Pana Jezusa należał do Jego najbliższego otoczenia. W domu Andrzeja i Piotra w Kafarnaum Chrystus niejednokrotnie się zatrzymywał. Andrzej był świadkiem cudu w Kanie (J 1, 40 – 2, 12) i cudownego rozmnożenia chleba (J 6, 8 nn).
W tradycji usiłowano wybadać ślady jego apostolskiej działalności po Zesłaniu Ducha Świętego. Orygenes (+ 254) wyraża opinię, że św. Andrzej pracował w Scytii, w kraju leżącym pomiędzy Dunajem a Donem. Byłby to zatem Apostoł Słowian, których tu właśnie miały być pierwotne siedziby. Według św. Hieronima (+ 421), św. Andrzej miał także pracować w Poncie, w Kapadocji, w Galicji i Bitynii, skąd udał się do Achai. Ten sam pogląd podziela Teodoret (+ 458), który twierdzi, że św. Andrzej przeszedł ze Scytii do Tracji i Epiru, aby zakończyć życie śmiercią męczeńską w Achai. Wszystkie źródła są zgodne, że św. Andrzej zakończył swoje apostolskie życie śmiercią męczeńską w Patras w Achai, na drzewie krzyża. Patras leży na Peloponezie przy ujściu Zatoki Korynckiej.Niemniej pilne zainteresowanie osobą i działalnością, a zwłaszcza śmiercią św. Andrzeja okazują apokryfy: Dzieje Andrzeja z wieku II-III oraz Męka św. Andrzeja z wieku IV. Są to dokumenty bardzo dawne, sięgające niemal czasów apostolskich. Zwłaszcza Dzieje Andrzeja cieszyły się kiedyś wielkim powodzeniem. Według tych źródeł po Zesłaniu Ducha Świętego Andrzej miał pracować w Poncie i Bitynii (dzisiaj zachodnia Turcja) oraz w Tracji (Bułgaria), Scytii (dolny bieg Dunaju) i Grecji. Tam też, w Patras, 30 listopada 65 lub 70 roku, przeżegnawszy zebranych wyznawców, został ukrzyżowany głową w dół na krzyżu w kształcie litery X. Wyrok ten przyjął z wielką radością – cieszył się, że umrze na krzyżu, jak Jezus.Kult św. Andrzeja był w Kościele bardzo zawsze żywy. Liturgia bizantyjska określa św. Andrzeja przydomkiem Protokleros, co znaczy “pierwszy powołaniem”, gdyż obok św. Jana pierwszy został przez Chrystusa wezwany na Apostoła. Achaja się chlubi, że jego pierwszym metropolitą był św. Andrzej.
W 356 roku relikwie św. Andrzeja przewieziono z Patras do Konstantynopola i umieszczono je w kościele Apostołów. Krzyżowcy z czwartej wyprawy krzyżowej, którzy w 1202 r. zdobyli Konstantynopol, zabrali relikwie i umieścili w Amalfi w pobliżu Neapolu. Głowę św. Andrzeja papież Pius II w XV w. kazał przewieźć do Rzymu, do bazyliki św. Piotra w myśl zasady, że skoro chwała wspólna połączyła obu braci, powinna ta sama chwała połączyć także ich ciała. 25 września 1964 r. papież Paweł VI nakazał ją zwrócić kościołowi w Patras. Najpierw 23 września złożyli hołd relikwii wszyscy ojcowie soboru watykańskiego drugiego, zebrani na trzeciej sesji wraz z papieżem, który w procesji przeniósł relikwię z kaplicy Najśw. Sakramentu na ołtarz auli soborowej. Mszę świętą odprawił przy tej okazji kardynał Marcella, archiprezbiter Bazyliki Św. Piotra, a kazanie wygłosił kardynał Koenig z Wiednia, kończąc homilię modlitwą o zjednoczenie Kościołów. Po południu przewieziono relikwie do kościoła Św. Andrzeja delia Valle, gdzie były wystawione ku czci publicznej przez trzy dni. Dnia 25 września przybyła drogą lotniczą do Rzymu delegacja greckiego Kościoła Prawosławnego. Przyjął ją Paweł VI na osobnej audiencji i wręczył święte relikwie. Jeszcze tego samego dnia przewieziono relikwię samolotem do Patras. Kościół grecki posiada też relikwie krzyża, na którym umarł św. Andrzej.Kult św. Andrzeja był w różnych krajach zawsze bardzo żywy. Święty Grzegorz I Wielki założył ku jego czci klasztor i kościół w Rzymie. Otrzymał także relikwie Apostoła z Konstantynopola (+ 604). Wiele narodów i państw ogłosiło św. Andrzeja za swojego szczególnego patrona.
Tak uczyniły: Neapol, Niderlandy, Szkocja, Hiszpania, arcybiskupstwo Brunszwiku, księstwo Burgundii, Limburg, Luksemburg, Mantua i Szlezwig, a z innych krajów – Bitynia, Grecja, Holandia, Niemcy, Pont, Prusy, Rosja i Sycylia. Także bardzo wiele miast chlubi się patronatem św. Andrzeja: Agde, Aranches, Baeza, Bordeaux, Brescia, Bruggia, Hanower, Neapol, Orange, Pesaro, Rawenna, Rochester. Jest także patronem małżeństw, podróżujących, rybaków, rycerzy, woziwodów, rzeźników. Orędownik zakochanych, wspomaga w sprawach matrymonialnych i wypraszaniu potomstwa. Dużą czcią cieszył się św. Andrzej również w Polsce. Istniał u nas zwyczaj wróżb andrzejkowych. Dziewczęta lały wosk roztopiony na wodę i zgadywały z figur, jakie się tworzą, która będzie miała pierwsza wesele.
W ikonografii św. Andrzej Apostoł przedstawiany jest jako starszy mężczyzna o gęstych, siwych włosach i krzaczastej, krótkiej brodzie. Jako apostoł nosi długi płaszcz. Czasami ukazywany jako rybak w krótkiej tunice. Powracającą sceną w sztuce religijnej jest chwila jego ukrzyżowania. Atrybutami Świętego są: “krzyż św. Andrzeja” w kształcie litery X, księga, ryba, sieć.
Święty Wojciech (biskup i męczennik ok. 956-997r.)
Święty patron posiada dwa imiona: w Polsce jest znany pod imieniem Wojciecha i jest to jedyny święty, który nosi to imię; w świecie zaś chrześcijańskim jest czczony jako Adalbert, które to imię nosiło 9 świętych i 6 błogosławionych. W trzech krajach odbiera on cześć szczególną: w Czechach, w Polsce i na Węgrzech. W Czechach urodził się i był drugim z kolei biskupem Pragi, stolicy kraju; w Polsce poniósł śmierć męczeńską i tu spoczęły jego śmiertelne szczątki; Węgry nawiedzał kilka razy i miał udzielić sakramentu Bierzmowania św. Stefanowi, późniejszemu królowi.
Św. Wojciech urodził się ok. roku 956 w Libicach, w Czechach, u ujścia Cydliny do Łaby. Ojciec jego, Sławnik, był głową możnego rodu, spokrewnionego z dynastią saską, panującą wówczas w Niemczech, bowiem matka Sławnika, a babka św. Wojciecha miała być rodzoną siostrą króla Niemiec, Henryka I (zm, 936). Matka św. Wojciecha, Strzeżysława, pochodziła z niemniej znakomitej rodziny Przemyślidów, którzy wówczas rządzili państwem czeskim. Św. Wojciech był przedostatnim z siedmiu synów księcia Sławnika.
Posiadamy aż trzy żywoty św. Wojciecha, spisane w jego czasach. Mało który święty może się tym poszczycić. Żywot pierwszy napisał ok. roku 999 w związku z kanonizacją Świętego prawdopodobnie Jan Kanapariusz, mnich opactwa benedyktyńskiego na Awentynie w Rzymie, na podstawie relacji świadków: bł. Radzima i Benedykta. Żywot drugi wyszedł z rąk św. Brunona z Kwerfurtu ok. roku 1002-1004 w dwóch wersjach — dłuższej i krótszej. Wreszcie w bibliotece w Tagernsee znaleziono opis śmierci męczeńskiej Świętego, napisany w Polsce, zapewne w wieku XI. Nadto o Świętym posiadamy dość obszerne wzmianki: w Kronice Thietmara oraz w Rocznikach kwedlinburskich i hildesheimskich. Około roku 1127 powstały słynne “drzwi gnieźnieńskie”, na których zostało utrwalonych rzeźbą w spiżu 18 scen z życia św. Wojciecha. Wreszcie w latach 1260-1292 zostały spisane cuda św. Adalberta.
Żywoty Świętego głoszą, że do stanu duchownego został św. Wojciech przeznaczony ślubem rodziców, kiedy zapadł w ciężką chorobę. Był to powszechny wówczas zwyczaj: upraszać u Pana Boga zdrowie dla dziecka zobowiązaniem oddania go na służbę Bożą. Wydaje się jednak więcej prawdopodobne, że Wojciech od dziecka został przeznaczony do stanu duchownego. Było bowiem również zwyczajem, że możne rodziny najstarszych synów przeznaczały do urzędów politycznych, a młodszych, by ojcowizny nie dzielić, przeznaczano do odpowiednio wysokich stanowisk duchownych – opatów czy też biskupów. W latach 1969-1971 odkryto w Libicach ślady drewnianej budowli zamkowej, połączonej zwyczajem galerią z kościołem. To świadczy, że dwór miał również swojego kapelana.
W roku 968 papież Jan XIII, dzięki inicjatywie cesarza Ottona I, ustanowił w Magdeburgu metropolię misyjną dla nawracania Słowian zachodnich. Pierwszym arcybiskupem tegoż miasta został mianowany św. Adalbert (zm. 981), który poprzednio był opatem benedyktyńskim w Weissenburgu. Jego to opiece został oddany św. Wojciech w roku 972. Miał wtedy 16 lat. Na dworze metropolity kształcił się w tamtejszej szkole katedralnej przez 10 lat (972-981). Tam także otrzymał sakrament Bierzmowania. Z wdzięczności dla św. Adalberta przybrał sobie jego imię i pod tym właśnie imieniem jest znany w całym świecie, w hagiografii katolickiej. Św. Adalbert był znany rodzinie Sławników. Kiedy bowiem cesarz Otto I wysłał go jako opata klasztoru w Weissenburgu z misją na Ruś, po drodze zatrzymał się na dworze Sławnika, ojca św. Wojciecha, gościnnie przez niego podejmowany (961).
Biografowie wspominają, że do św. Wojciecha dołączył się również później jego młodszy brat przyrodni, bł. Radzim. Ojciec hojnie zaopatrzył swoich synów. Mieli oni do swojej dyspozycji własną nawet służbę. Nauczycielem w szkole katedralnej był sławny uczony, Otryk, który prowadzoną przez siebie szkołę postawił na najwyższym poziomie. Jednak św. Wojciechowi najwięcej imponował sam arcybiskup, asceta i wzór gorliwego pasterza.
Po śmierci św. Adalberta (zm. 981) Wojciech powrócił do Pragi. Pierwszym jego łacińskim biskupem był wtedy Dytmar, Niemiec z pochodzenia. Państwem rządził książę Bolesław II Pobożny. Wojciech miał wówczas 25 lat. Był subdiakonem i zaraz po powrocie do Pragi przyjął święcenia diakonatu oraz niebawem kapłaństwa. W styczniu 982 roku zmarł biskup Dytmar. Zjazd w Lewym Hradcu pod przewodnictwem księcia Bolesława wytypował na następcę Dytmara św. Wojciecha. Wszakże jego nominację musiał według panującego wówczas zwyczaju zatwierdzić cesarz Otton II. Ten zaś był zajęty wyprawą wojenną do Włoch. Dopiero więc w rok potem na sejmie w Weronie zatwierdził wybór św. Wojciecha na stolicę praską. Konsekrował go metropolita Moguncji, do którego wtedy należało biskupstwo w Pradze, św. Willigis (zm. 1011).
Św. Wojciech wbrew powszechnie przyjętemu zwyczajowi nie objął diecezji w paradzie, manifestacyjnie, ale boso. Skromne swoje dobra biskupie przeznaczył na utrzymanie budynków i sprzętu kościelnego, na potrzeby własne i kleru katedralnego oraz na ubogich. Sam ich odwiedzał, wysłuchiwał ich skarg i dbał o ich potrzeby. Odwiedzał także więźniów. Zajął się z nie mniejszą gorliwością wykupem niewolników. Praga leżała na szlaku handlowym wschód-zachód. Handlem ludźmi zajmowali się wówczas Żydzi, dostarczając krajom muzułmańskim chrześcijańskich niewolników. Jeden z biografów pisze, że pewnej nocy miał św. Wojciechowi pojawić się we śnie Chrystus i taką skargę do niego skierować “Oto jestem znowu sprzedawany, a ty śpisz?”. Scenę tę przedstawia jedna z rzeźb na drzwiach gnieźnieńskich.
Pasterzowanie św. Wojciecha było bardzo trudne. Jak stwierdza św. Bruno z Kwerfurtu w jego żywocie, “duchowni żenili się jawnie”. U możnych zaś wielożeństwo i małżeństwa z bliskimi krewnymi były na porządku dziennym. Nie liczono się ze świętami, jawnie łamano posty. Święty przekonał się naocznie, jak trafne były słowa biskupa Dytmara: “Niczego innego nie znają, jeno to, co palec szatański napisał w ich sercach”. W takiej sytuacji, widząc beznadziejność swoich zabiegów, po pięciu latach rządów postanowił św. Wojciech opuścić niewdzięczną stolicę. Udał się więc do Moguncji i błagał swojego zwierzchnika, św. Willigisa, o poparcie u papieża, by go zwolnił z jego obowiązków. Metropolita uzależnił swoją zgodę od zgody papieża. Jan XV nie dał wprawdzie zezwolenia, ale zgodził się, by św. Wojciech na pewien czas pozostał w Rzymie i by w jego zastępstwie rządził w Pradze jego wikariusz. We Włoszech spotkał się Święty ze św. Nilem, który wówczas zażywał wielkiej sławy. Ten poradził Wojciechowi, by wstąpił do benedyktynów w Rzymie. Tak też Święty uczynił. W Wielką Sobotę roku 990 wraz ze swoim bratem przyrodnim, bł. Radzimem, złożył zakonną profesję. Wszystkie żywoty podkreślają, że obowiązki zakonne, nawet najniższe, pełnił z tak wielką pokorą, jakby od dawna był mnichem. A jednak św. Wojciechowi nie było dane zażywać w opactwie błogiej ciszy. Zmarł właśnie jego biskup pomocniczy, Falkold (zm. 992) i Czesi zażądali, by Wojciech do nich powrócił. Na interwencję Czechów św. Willigis natychmiast wysłał listy do św. Wojciecha i do papieża. Tak więc po trzech i pół latach Święty musiał powrócić do Pragi. Zabrał ze sobą kilkunastu benedyktynów i założył w Czechach, w Brzewniowie pod Pragą, nowy klasztor.
W porozumieniu z księciem Bolesławem II św. Wojciech wprowadził dziesięciny dla budowy nowych, tak bardzo potrzebnych kościołów na utrzymanie duszpasterzy. Święty wysłał także do Węgier misjonarzy. Cierpliwie, ale wytrwale wprowadzał konieczne reformy. Wszystkie te poczynania zakończyły się jednak klęską z powodu wypadku, który na Świętego sprowadził katastrofę. Oto na dworze książęcym w Pradze pochwycono na cudzołóstwie kobietę z rodu Werszowców. Ta schroniła się w klasztorze benedyktynek przy kościele Św. Jerzego. Tam jednak wpadli siepacze, wywlekli ofiarę i zamordowali przed kościołem. Św. Wojciech rzucił na nich klątwę. Po czym ponownie opuścił Czechy i udał się do Rzymu. W akcie zemsty Werszowcowie napadli na Libice, rodzinny gród św. Wojciecha, i spalili go doszczętnie. Wymordowano czterech braci Świętego wraz z ich rodzinami. Działo się to 28 września 995 roku. Ocalał jedynie najstarszy brat św. Wojciecha, Sobiebór, który w tym czasie był poza granicami Czech. Wszystko to działo się już wtedy, gdy Wojciech był w Rzymie, ale o powrocie w takiej sytuacji do kraju nie mogło być mowy. Benedyktyni na Awentynie przyjęli Świętego bardzo serdecznie. Inaczej jednak zareagował arcybiskup Moguncji. Traktując go jako zbiega, poruszył niebo i ziemię, by zmusić św. Wojciecha do powrotu. W Pradze jednak wrzało. Siłą mógł jedynie cesarz wprowadzić do Pragi Wojciecha i zaprowadzić porządek. Nowy jednak cesarz, Otton III, nie kwapił się do tego bynajmniej. Św. Wojciech, korzystając z wolnego czasu, w pielgrzymce nawiedził groby św. Marcina w Tours, św. Benedykta we Fleury i św. Dionizego w Saint-Denis pod Paryżem. Wreszcie za zezwoleniem cesarza i swojego metropolity jesienią 996 roku udał się do Polski.
Król polski, Bolesław Chrobry, przyjął św. Wojciecha bardzo życzliwie. Słyszał już o nim od jego brata Sobiebora, któremu udzielił schronienia. Bolesław chciał zatrzymać w Polsce św. Wojciecha jako pośrednika w licznych misjach dyplomatycznych. Kiedy jednak Święty stanowczo odmówił i wyraził chęć pracy wśród pogan, wtedy powstała myśl nawrócenia słowiańskich Wieletów (Lutyków). Trwała jednak w tym czasie wojna. Wobec tego powstała myśl wyprawy misyjnej do Prus. Bolesław Chrobry dał św. Wojciechowi jako osłonę 30 wojów. Św. Wojciech w towarzystwie bł. Radzima i subdiakona Benedykta Bogusza, który znał język pruski, wiosną 997 roku udał się Wisłą do Gdańska, gdzie przez kilka dni głosił Ewangelię Pomorzanom, a stąd wyruszył zapewne morzem do ujścia dzisiejszej Pregoły. By wyprawie misyjnej nie nadawać charakteru wyprawy wojennej, Święty oddalił rycerzy. To wszakże okazało się zgubne. Niebawem bowiem tłum dzikich Prusaków otoczył misjonarzy i zaczął im złorzeczyć. Ktoś uderzył biskupa wiosłem w plecy tak mocno, że brewiarz wypadł mu z rąk. Święty widząc, że Prusacy ani słyszeć nie chcą o nowej nauce, postanowił zakończyć wśród nich misję i skierował się ku Polsce. Prusacy szli za nim. Nie udało się dotąd ustalić miejsca męczeństwa. Zwykle podaje się okolice Elbląga i Tękit. Dnia 23 kwietnia 997 roku w piątek o świcie uzbrojony tłum rzucił się na misjonarzy. Wśród wrogich okrzyków związano ich, a św. Wojciecha zawleczono na pobliski pagórek. Tam pogański kapłan pierwszy zadał mu śmiertelny cios. Potem 6 włóczni przeszyło jego ciało. Odcięto głowę Męczennika i wbito ją na żerdź. Święty miał wówczas zaledwie 40 lat.
Chciwi łupu Prusacy wypuścili bł. Radzima i Benedykta z propozycją do króla polskiego oddania ciała św. Wojciecha za okup. Tak się też stało. Król sprowadził ciało do Trzemeszna, a następnie uroczyście do Gniezna. Cesarz Otton III na wiadomość o męczeńskiej śmierci przyjaciela natychmiast zawiadomił o niej papieża z prośbą o kanonizację Męczennika. Na żądanie papieża na podstawie zeznania naocznych świadków spisano protokół-żywot Świętego. Na jej podstawie papież Sylwester II w roku 999 uroczyście wpisał św. Wojciecha do katalogu świętych. Dzień męczeństwa (23 kwietnia) wyznaczył tenże papież jako coroczną pamiątkę jego święta. Wtedy również staraniem Bolesława Chrobrego i za protekcją cesarza Ottona III została utworzona metropolia w Gnieźnie, której patronem został św. Wojciech.W marcu roku 1000 Otton III odbył pielgrzymkę do grobu św. Wojciecha w Gnieźnie. Historycy podają dokładny jej przebieg. Bolesław przyjął i podejmował cesarza z niezwykłą okazałością. Wtedy też została uroczyście proklamowana metropolia gnieźnieńska z podległymi jej stolicami biskupimi-sufraganiami: w Krakowie, we Wrocławiu i w Kołobrzegu. Otton III opuścił Polskę, obdarzony relikwią ramienia Świętego, część jej składając w Akwizgranie, a część na wyspie Tybru w Rzymie, w obu miejscach fundując kościoły ku czci św. Wojciecha. Na prośbę prymasa polskiego, kardynała Augusta Hlonda, relikwia rzymska powróciła do Polski w roku 1928. Jest obecnie w skarbcu katedry gnieźnieńskiej. W Trzemesznie można oglądać relikwiarz w postaci urny, w którym również jest zachowana część relikwii Męczennika.
W roku 1038 najechał Polskę książę czeski, Brzetysław, korzystając z chaosu, jaki panował wtedy w naszym kraju. Według kroniki czeskiego pisarza Kosmy, żyjącego 60 lat po tych wydarzeniach, miał ów książę zabrać z Gniezna relikwie św. Wojciecha i bł. Radzima, jak też Pięciu Braci Kamedułów Męczenników. Mają one tam po dzień obecny znajdować się w praskiej katedrze Św. Wita. Natomiast w katedrze gnieźnieńskiej można oglądać wspaniały grobowiec Świętego z jego relikwiami. Które z nich są więc autentyczne? Nie przeprowadzono dotąd ścisłych, naukowych badań. Roczniki Polskie z roku 1127 wspominają o znalezieniu głowy św. Wojciecha w Gnieźnie. Została umieszczona w bogatym relikwiarzu, który jednak skradziono w roku 1923.
Św. Wojciech jest obok Matki Bożej Królowej Polski (święto 3 maja) i św. Stanisława Biskupa-Męczennika (święto 8 maja) głównym patronem Polski. Dlatego dzień jego rocznicy obchodzi się w naszym kraju w randze uroczystości. Nadto jest on głównym patronem archidiecezji gnieźnieńskiej oraz diecezji gdańskiej, koszalińsko-kołobrzeskiej i warmińskiej. Św. Wojciech należy do najpopularniejszych świętych w Polsce. Jego imię należy do często spotykanych. Liczba zaś wzniesionych ku jego czci kościołów i kaplic wynosi około 170. Kiedy w roku 1600 hetman Jan Zamojski odniósł zwycięstwo nad Wołochami, przypisywał je szczególnej opiece św. Wojciecha, gdyż miało ono miejsce w dniu przeniesienia jego relikwii (20 X). Jako podziękowanie za to zwycięstwo ofiarował do bazyliki gnieźnieńskiej pw. Wniebowzięcia NPM 95 zdobytych chorągwi. W roku 1113 Bolesław Krzywousty urządził pielgrzymkę pokutną do grobu św. Wojciecha w Gnieźnie, by wynagrodzić Panu Bogu za okrutne morderstwo, dokonane na swoim bracie, Zbigniewie: Z tej okazji sprawił dla relikwii św. Wojciecha złotą trumienkę, wykładaną perłami i drogimi kamieniami. W roku 1851 powstał wśród katolików warmińskich “Związek Św. Wojciecha”, który miał za cel troskę o katolickie nauczanie i wychowanie, ograniczane przez protestancki rząd niemiecki. Wizerunki św. Wojciecha widnieją w herbach Trzemeszna i Radzionkowa. Krzyżanowski w Księdze przysłów wymienia aż 39 przysłów ludowych, związanych z imieniem lub świętem naszego Świętego. Popularność św. Wojciecha w Polsce ma swoje odbicie również w topografii. Aż 137 miejscowości w Polsce wywodzi swoją nazwę od imienia św. Wojciecha. W Gnieźnie co roku w uroczystość doroczną św. Wojciecha (23 IV) zbiera się przy grobie św. Wojciecha cały Episkopat Polski na uroczyste nabożeństwo. Coraz popularniejsze staje się sanktuarium św. Wojciecha również w jednej z dzielnic Gdańska, gdzie według podania miał Święty zatrzymać i nauczać Pomorzan. Święci na każdy dzień,
Wydawnictwo Salezjańskie, Warszawa 1998.
Święty Brunon Bonifacy z Kwerfurtu
Brunon urodził się w 974 r. w rodzinie grafów niemieckich w Kwerfurcie. W roku 986 uczył się w szkole katedralnej w Magdeburgu. Studia odbywał pod kierunkiem magistra Geddona. Tu zetknął się z metropolitą magdeburskim, Gizylerem i z Thietmarem, późniejszym biskupem w Merserburgu, autorem znanej Kroniki. W roku 995 został mianowany kanonikiem katedralnym w Magdeburgu. W roku 997 wraz z cesarzem Ottonem III udał się do Rzymu. Tu w roku następnym (998) wdział habit benedyktyńskiego mnicha na Awentynie w opactwie św. Bonifacego i Aleksego. Pięć lat wcześniej w tym samym klasztorze przebywał św. Wojciech i bł. Radzim. Brunon otrzymał jako imię zakonne Bonifacy.
W roku 999 Bonifacy złożył śluby zakonne. W tym samym czasie zaprzyjaźnił się ze św. Romualdem, który miał już sławę świętego męża i ojca nowej rodziny zakonnej. W roku 1001 Bonifacy znalazł się wśród jego synów duchowych w eremie Pereum koło Rawenny. W tym samym roku jesienią udała się do Polski pierwsza grupa kamedułów z Pereum: Św. Jan i św. Benedykt. Misję tę zorganizował św. Romuald na prośbę cesarza Ottona III i króla polskiego, Bolesława Chrobrego. Mieli oni działać wśród Słowian nadodrzańskich. Do nich to miał się dołączyć Brunon. Dla wyjednania misji odpowiednich przywilejów papieskich, św. Romuald wysłał go do Rzymu. Papież Sylwester II chętnie udzielił wszystkich potrzebnych dla misjonarzy indultów. Brunon otrzymał także od papieża paliusz, a więc tym samym nominację na metropolitę misyjnego. Dawało mu to uprawnienia do mianowania biskupów na terenach misyjnych. Z niewiadomych przyczyn, sakrę biskupią Bonifacy otrzymał dopiero w roku 1004 w Magdeburgu. W ten sposób Brunon był pierwszym metropolitą pogańskich Słowian zachodnich, do których był wysłany jako misjonarz.Złożona sytuacja polityczna na terenie Polski sprawiła, że Brunon zatrzymał się we Włoszech, a potem na dworze cesarza. W 1005 r. udał się na Węgry, aby tam szukać pola dla swojej działalności. W roku 1006 był w Polsce, by w roku następnym (1007) znaleźć się po raz drugi na Węgrzech. Papież wysyła go w tym samym czasie także do Kijowa, a nawet do Pieczyngów nad Morzem Czarnym. Wyprawę finansował zapewne Bolesław Chrobry. W roku 1008 Bonifacy jest ponownie w Polsce i usiłuje udać się z kolei do Szwecji, aby przez swoich uczniów zorientować się w sytuacji tamtejszego Kościoła, w 1009 roku udaje się do Jaćwierzy z wyraźnym zamiarem rozpoczęcia tam misji. Niestety nie było mu dane dokończyć pomyślnie rozpoczętego dzieła. Według podania miał nawrócić nad Bugiem jednego z książąt jaćwieskich, Nothimera. Rywale księcia wykorzystali ten moment i pozbawili go władzy. Brunon zaś, z 18 towarzyszami, miał zginąć z ich ręki 9 marca 1009 roku, gdzieś w okolicach Pojezierza Suwalskiego. Miał wówczas zaledwie 35 lat życia. Bolesław Chrobry wykupił jego ciało. Niestety, ślad o relikwiach męczennika zaginął.Brunon jest autorem trzech dochowanych utworów pisanych: Żywotu św. Wojciecha, Listu do cesarza Henryka II (1008) i Żywotu Pięciu Braci Kamedułów (1008 lub 1009), zamordowanych przez na pół pogańskich pachołków królewskich. Styl i język tych pism wskazują na wysoką kulturę św. Brunona.Kult św. Brunona-Bonifacego rychło rozszedł się po świecie. Już w roku 1040 wychodzi jego żywot wpleciony przez św. Piotra Damiana do żywo tu św. Romualda. Jego cześć rozwijała się w zakonie kamedułów, a także w kolegiacie w Kwerfurcie, której sam św. Bronon miał być funadatorem. W Martyrologium Rzymskim figuruje od XVI w. W XVII w. św. Brunon-Bonifacy został uznany za patrona Warmii, a w 1963 został ogłoszony głównym patronem diecezji łomżyńskiej.
Święty Andrzej Bobola
Andrzej urodził się 30 listopada 1591 r. w Strachocinie koło Sanoka. Pochodził ze szlacheckiej rodziny, bardzo przywiązanej do religii katolickiej. Nauki humanistyczne wstępne i średnie wraz z retoryką Andrzej pobierał w jednej ze szkół jezuickich, prawdopodobnie w Wilnie w latach 1606-1611. Tu zdobył sztukę wymowy i doskonałą znajomość języka greckiego, co ułatwiło mu w przyszłości rozczytywanie się w greckich ojcach Kościoła i dyskusje z teologami prawosławnymi.31 lipca 1611 r., w wieku 20 lat, wstąpił do jezuitów w Wilnie. Po dwóch latach nowicjatu w Wilnie złożył w 1613 r. śluby proste. W latach 1613-1616 studiował filozofię na Akademii Wileńskiej, kończąc studia z wynikiem dobrym. Ówczesnym zwyczajem jako kleryk został przeznaczony do jednego z kolegiów do pracy pedagogicznej. Po dwóch latach nauczania młodzieży (1616-1618), najpierw w Brunsberdze (w Braniewie), w stolicy Warmii, a potem w Pułtusku, wrócił na Akademię Wileńską na dalsze studia teologiczne (1618-1622), które ukończył święceniami kapłańskimi (12 III 1622). Rok później dopuszczony został do tak zwanej “trzeciej probacji” w Nieświeżu.W latach 1623-1624 był rektorem kościoła, kaznodzieją, spowiednikiem, misjonarzem ludowym i prefektem bursy dla ubogiej młodzieży w Nieświeżu. Jako misjonarz Andrzej obchodził zaniedbane wioski, chrzcił, łączył pary małżeńskie, wielu grzeszników skłonił do Spowiedzi, nawracał prawosławnych. W latach 1624-1630 kierował Sodalicją Mariańską mieszczan, prowadził konferencje z Pisma świętego i dogmatyki. Wreszcie został mianowany rektorem kościoła w Wilnie przy kościele św. Kazimierza. W latach 1630-1633 był przełożonym nowo założonego domu zakonnego w Bobrujsku. Następnie przebywał w Połocku w charakterze moderatora Sodalicji Mariańskiej wśród młodzieży tamtejszego kolegium (1633-1635). W roku 1636 był kaznodzieją w Warszawie. W roku 1637 pracował ponownie w Połocku jako kaznodzieja i dyrektor studiów młodzieży. W latach 1638-1642 pełnił w Łomży urząd kaznodziei i dyrektora w przykolegiackiej szkole. W latach 1642-1643 ponownie w Wilnie pełnił funkcję moderatorem Sodalicji Mariańskiej i kaznodziei. Podobne obowiązki spełniał w Pińsku (1643-16460), a potem ponownie w Wilnie (1646-1652). Od roku 1652 pełnił w Pińsku urząd kaznodziei w kościele św. Stanisława. W tym czasie oddawał się pracy misyjnej nad ludem w okolicach Pińska.Z relacji współczesnych wynika, że Andrzej był skłonny do gniewu i zapalczywości, do uporu we własnym zdaniu, niecierpliwy. Jednak świadectwa przełożonych, zostawione na piśmie podkreślają, że o. Andrzej pracował nad sobą, że miał wybitne zdolności, był dobrym kaznodzieją, miał dar obcowania z ludźmi. Dowodem tego były usilne starania ówczesnego prowincjała zakonu w Polsce u generalnego przełożonego, aby o. Andrzeja dopuścić do “profesji uroczystej”, co było przywilejem tylko jezuitów najzdolniejszych i moralnie stojących najwyżej. Wytrwałą pracą nad sobą doszedł o. Andrzej do takiego stopnia doskonałości chrześcijańskiej i zakonnej, że pod koniec życia powszechnie nazywano go świętym. Dzięki Bożej łasce potrafił wznieść przeciętność na wyżyny heroizmu.Andrzej wyróżniał się żarliwością o zbawienie dusz. Dlatego był niezmordowany w głoszeniu kazań i w spowiadaniu. Mieszkańcy Polesia żyli w wielkim zaniedbaniu religijnym. Szerzyła się ciemnota, zabobony, pijaństwo. Andrzej chodził po wioskach od domu do domu i nauczał. Nazwano go apostołem Pińszczyzny i Polesia. Nawrócił wielu prawosławnych. Jego gorliwość, którą określa nadany mu przydomek “łowca dusz – duszochwat”, była powodem wrogości ortodoksów. W czasie wojen kozackich przerodziła się w nienawiść i miała tragiczny finał.
Pińsk jako miasto pogranicza Rusi i prawosławia był w tamtym okresie często miejscem walk i zatargów. Zniszczony w roku 1648, odbity przez wojska polskie, w roku 1655 zostaje ponownie zajęty przez wojska carskie, które wśród ludności miejscowej urządziły rzeź. W roku 1657 Pińsk jest w rękach polskich i jezuici mogą wrócić tu do normalnej pracy. Ale jeszcze w tym samym roku wkracza Kozacy ponownie najeżdżają Polskę. W maju roku 1657 Pińsk zajmuje oddział kozacki pod dowództwem Jana Lichego. Najbardziej zagrożeni jezuici: Maffon i Bobola opuszczają miasto i chronią się ucieczką. Muszą kryć się po okolicznych wioskach. Dnia 15 maja o. Maffon zostaje ujęty w Horodcu przez oddział Zielenieckiego i Popeńki i na miejscu ponosi śmierć męczeńską.Andrzej Bobola schronił się do Janowa, odległego od Pińska około 30 kilometrów. Stamtąd udał się do wsi Peredił. 16 maja do Janowa wpadły oddziały i zaczęły mordować Polaków i Żydów. Wypytywano, gdzie jest o. Andrzej. Na wiadomość, że jest w Peredilu, wzięli ze sobą jako przewodnika Jakuba Czetwerynkę. Andrzej na prośbę mieszkańców wsi, którzy dowiedzieli się, że jest poszukiwany, chciał użyczonym wozem ratować się ucieczką. Kiedy dojeżdżali do wsi Mogilno, napotkali oddział żołnierzy.Z Andrzeja zdarto suknię kapłańską, na pół obnażonego zaprowadzono pod płot, przywiązano go do słupa i zaczęto bić nahajami. Kiedy ani namowy, ani krwawe bicie nie złamało kapłana, aby się wyrzekł wiary, oprawcy ucięli świeże gałęzie wierzbowe, upletli z niej koronę na wzór Chrystusowej i włożyli ją na jego głowę tak, aby jednak nie pękła czaszka. Zaczęto go policzkować, aż wybito mu zęby, wyrywano mu paznokcie i zdarto skórę z górnej części ręki. Odwiązali go wreszcie oprawcy i okręcili sznurem, a dwa jego końce przymocowali do siodeł. Andrzej musiał biec za końmi, popędzany kłuciem lanc. W Janowie przyprowadzono go przed dowódcę. Ten zapytał: “Jesteś ty ksiądz?”. “Tak”, padła odpowiedź, “moja wiara prowadzi do zbawienia. Nawróćcie się”. Na te słowa dowódca zamierzył się szablą i byłby zabił Andrzeja, gdyby ten nie zasłonił się ręką, która została zraniona.Kapłana zawleczono więc do rzeźni miejskiej, rozłożono go na stole i zaczęto przypalać ogniem. Na miejscu tonsury wycięto mu ciało do kości na głowie, na plecach wycięto mu skórę w formie ornatu, rany posypywano sieczką, odcięto mu nos, wargi, wykłuto mu jedno oko. Kiedy z bólu i jęku wzywał stale imienia Jezus, w karku zrobiono otwór i wyrwano mu język u nasady. Potem powieszono go twarzą do dołu. Uderzeniem szabli w głowę dowódca zakończył nieludzkie męczarnie Andrzeja Boboli dnia l6 maja 1657 roku.
Kozacy wkrótce wycofali się do miasta. Ciało Męczennika przeniesiono do miejscowego kościoła. Jezuici przenieśli je potem do Pińska i pochowali w podziemiach kościoła klasztornego. Po latach o miejscu pochowania Andrzeja zapomniano. Dnia 16 kwietnia 1702 roku św. Andrzej ukazał się rektorowi kolegium pińskiego i wskazał, gdzie jest w krypcie kościoła pod ołtarzem głównym jego grób. Ciało znaleziono nietknięte, mimo że spoczywało w wilgotnej ziemi. Ciało było nawet giętkie, jakby świeżo zmarłego człowieka. Zaczęły się mnożyć łaski i cuda. Od roku 1712 podjęto starania o beatyfikację. Niestety, kasata jezuitów i wojny, potem rozbiory przerwały te starania. Ku wielkiej radości Polaków beatyfikacja miała miejsce dnia 30 października 1853 roku.
W roku 1820 jezuici zostali usunięci z Rosji, a opiekę nad ciałem Świętego objęli pijarzy (1820-1830). Relikwie przeniesiono potem do kościoła dominikanów. Wreszcie po wydaleniu dominikanów (1864) przejęli straż nad kościołem i relikwiami kapłani diecezjalni. W roku 1917 przy udziale metropolity mohylewskiego K. Roppa dokonano przełożenia relikwii. W roku 1922, po wybuchu rewolucji, ciało zostało przeniesione do Moskwy do muzeum medycznego. W roku 1923 rząd rewolucyjny na prośbę Stolicy Apostolskiej zwrócił śmiertelne szczątki bł. Andrzeja. Przewieziono je do Watykanu do kaplicy Św. Matyldy, a w roku 1924 do kościoła jezuitów w Rzymie al Gesu. 17 kwietnia 1938 roku, w uroczystość Zmartwychwstania Pańskiego, Pius XI dokonał uroczystej kanonizacji bł. Andrzeja wraz z bł. Janem Leonardii i bł. Salvatorem de Horta. Z okazji 300-letniej rocznicy śmierci Pius XII wydał osobną encyklikę (16 V 1957) ku czci św. Andrzeja, wychwalając wielkiego Męczennika. W roku 1938 relikwie św. Andrzeja zostały uroczyście przewiezione do Warszawy, gdzie spoczęły w srebrno-kryształowej trumnie-relikwiarzu w kaplicy przy ul. Rakowieckiej. W roku 1939 relikwie zostały przeniesione do kościoła jezuitów na Starym Mieście, w czasie pożaru tegoż kościoła przeniesiono trumnę do dominikańskiego kościoła św. Jacka, by w roku 1945 przenieść je ponownie do kaplicy przy ul. Rakowieckiej. Tam są do dnia dzisiejszego.
W 2002 roku na wniosek Episkopatu Polski św. Andrzej Bobola został ogłoszony w Warszawie drugorzędnym patronem Polski. Święty jest także patronem metropolii warszawskiej, archidiecezji białostockiej i warmińskiej, diecezji drohiczyńskiej, łomżyńskiej, pińskiej i płockiej. Jest czczony także jako patron kolejarzy.
W ikonografii św. Andrzej Bobola przedstawiany jest w stroju jezuity z szablami wbitymi w jego kark i prawą rękę lub jako wędrowiec.