Katedra we Fromborku

Bazylika Archikatedralna Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny we Fromborku

Katedra we FromborkuPierwszy kościół katedralny we Fromborku, zapewne drewniany p.w. Najświętszej Maryi Panny został zbudowany za biskupa Fleminga, który przeniósł tu katedrę z Braniewa kiedy w 1261 roku spłonęła razem z miastem po powstaniu pruskim. Akt przeniesienia katedry został dokonany w 1288 roku.

Obecnie istniejącą katedrę zaczął budować biskup Henryk Wogenap w 1329 roku, na fundamentach pierwszej świątyni, w miejscu bezpiecznym, warownym, na malowniczej skarpie, w pierścieniu zespołu katedralnego zwanego “Castrum Dominae Nostrae”. Najpierw ukończono prezbiterium. Konsekrował je 28 kwietnia 1342 roku biskup Herman z Pragi. Kolejny biskup Jan Stryprock a ukończył biskup Henryk III Sorbon, o czym informuje fryz terakotowy obiegający kruchtę.

O procesie budowy katedry nie zachowała się w dokumentach żadna wzmianka nie znamy również autora projektu ani budowniczych świątyni. Monumentalna bryła kościoła swą koncepcją architektoniczną sugeruje etapy jej budowy jako wybitny zamysł jednolitości konsekwentnie realizowany. Budowę prowadzono od wschodu ku zachodowi w kolejnych etapach.

Katedra jest świątynią gotycką, orientowaną, murowaną z cegły o układzie zróżnicowanym wendyjskim i polskim, trójnawową, ośmioprzęsłową halą z wydłużonym pięcioprzęsłowym prezbiterium zamkniętym prostą ścianą. Korpus posiada wbudowane do wnętrza cztery wieże, które ponad gzymsem koronującym przenikając przez dach wystrzelają smukłymi ośmiobokami, nakrytymi długimi iglicami.

W ciągu wieków katedrę nieznacznie zniekształcono przez dobudowę aneksów: kaplicy Św. Jerzego z końca XVI wieku, kaplicy Zbawiciela z lat 1732-5 funadacji Szembeka, północnego korytarzyka przyprezbiterialnego i kruchty zachodniej.

Gotycka bryła katedry skupia uwagę na fasadzie zachodniej, pięknie zakomponowanej z bogactwem dekoracji architektonicznej. Poprzedza ją obszerna kruchta z bogato profilowanym portalem o ceramicznym wystroju i zwieńczeniem w charakterze attyki utworzonej z różnej wysokości dwudzielnych blend zakończonych trójkątnymi szczycikami. Fasadę samego kościoła wieńczy szczyt ujęty po bokach wieżyczkami. Fasadę samego kościoła wieńczy szczyt ujęty po bokach wieżyczkami. Wewnątrz znajduje się mniejszy szczyt, ożywiony dużymi dwudzielnymi i małymi blendami, oprawiony pozorną galeryjką arkadową, złożoną ze smukłych, trójlistnie zamkniętych arkad zwieńczonych kwiatonami. Krawędzie szczytu zdobione są ceramicznymi żabkami.

Wewnątrz kruchty znajduje się portal ze sztucznego kamienia. Elewacje boczne korpusu i prezbiterium opięte smukłymi jedno lub dwuuskokowymi skarpami. Szczyty gotyckie, ceglane z detalem z cegły formowanej. Szczyt wschodni prezbiterium sprzed 1342 roku, nad elewacją korpusu nawowego zapewne z lat 1370-80 naprawiany po 1551 przez Galena z Brabantu. Dachy ceramiczne, nad prezbiterium i korpusem nawowym dwuspadowe, nad kruchtami i gankiem pulpitowe ze starą więźbą, w prezbiterium z 1342 roku a korpusie nawowym z 1552 roku. Na kalenicy korpusu nawowego wieżyczka na sygnaturkę, późnogotycką, ośmioboczną z prześwitami latarni, nakryta iglicą ostrosłupową z kulą i chorągiewką wietrzną. Na środku kalenicy ustawiona wieża zegarowa z lat 1581-88, manierystyczna, ośmioboczna, dwulatarniową, kryta hełmem kopulastym, z iglicą z 1715 roku zakończona kulą i chorągiewką z herbem Kapituły Warmińskiej.

Wnętrze katedry łącznie z zakrystią i kruchtą zostało nakryte różnego rodzaju sklepieniami żebrowymi i gwiaździstymi. W wysmukłym prezbiterium sklepienie czteroramienne założone na przęsłach w kształcie poprzecznych prostokątów, w nawie głównej ośmioramienne wzbogacone żebrem przewodnim, w nawach bocznych analogiczne sześcioramienne.

Obecnie wnętrze katedry zatraciło swój gotycki charakter. W latach 1887 – 1801 została wykonana neogotycka polichromia przez Justusa Bornowskiego z Elbląga, jedynie ocalały fragment malowidła w prezbiterium z 1500 roku przedstawiających Ojców Kościoła świadczy o dawnym średniowiecznym klimacie tej świątyni.

Wystrój wnętrza przeważnie wczesnobarokowy powstał po zniszczeniu wnętrza przez Szwedów. Do naszych czasów zachowały się dwadzieścia trzy ołtarze. Najcenniejszym z nich jest dawny ołtarz główny, z okresu średniowiecza, późnogotycki poliptyk z 1504 roku, wykonany w Toruniu, fundowany przez biskupa Łukasza Watzenrode z legatu biskupa Tungena.

Obecny ołtarz główny, póżnogotycki, okazały z lat 1748-50, wykonany według projektu Franciszka Placidiego, z czarnego, białego i różowego marmuru, fundowany przez biskupa Adama Grabowskiego.

Przed łukiem tęczowym w nawie głównej znajduje się dawny ołtarz Prymarii p.w. Św. Krzyża, wymieniony kilkakrotnie, przebudowany w 1725 roku do wysokich rozmiarów aż koroną dotykał sklepienia, po raz ostatni przebudowany w 1909 roku i nazwany ołtarzem Najświętszego Sakramentu. Pozostałe ołtarze usytuowane przy tęczy, filarach, nawach bocznych oraz w kaplicach Zbawiciela i Św. Jerzego pochodzą z XVII i XVIIII wieku z fundacji biskupów i kanoników.

Ambona rokokowa z 1785 roku z fundacji kanonika Żórakowskiego wykonana zapewne przez Andrzeja Szmidta z Królewca. Chór muzyczny, prospekt organowy wczesnobarokowe z lat 1683-4 z fundacji biskupa Michała Radziejowskiego. Ograny wykonane przez organomistrza Daniela Nidrowskiego z Gdańska. Stalle kanonickie pochodzą z lat 1734-38 z fundacji biskupa Teodora Potockiego i Krzysztofa Szembeka,

W katedrze zachowały się płyty nagrobne, epitafia i okazałe nagrobki kanonickie z okresu gotyku, renesansu i baroku, prezentujące karty dziejów diecezji warmińskiej i Warmii. Na szczególną uwagę zasługuje Epitafium Mikołaja Kopernika astronoma, kanonika warmińskiego, fundowane w 1735 roku przez kapitułę katedralną.

Perłą malarstwa w katedrze fromborskiej jest epitafium kanonika Bartłomieja Boreschowa z 1426 roku, malowane na desce w postaci tonda.

Należy zwrócić uwagę na obraz “Procesja Bożego Ciała” według tradycji z udziałem Jana III Sobieskiego i jego orszaku, z katedrą fromborską w tle z około 1680 roku.

Zespół katedralny należy do obiektów o najwyższej wartości artystycznej, historycznej i naukowej w skali Światowej. 10 września 1965 roku papież Paweł VI ogłosił katedrę Fromborską Bazyliką Mniejszą. 8 września 1994 roku specjalnym zarządzeniem Prezydenta Polski Zespół katedralny zastał uznany jako Pomnik historii.


s. Janina Bosko RM